OMEP European Conference 2011

 

ΠρακτικάΕυρωπαϊκού Συνεδρίου ΟΜΕΡ 2011

 

Αξιοποιώντας το λογοτεχνικό κείμενο με στόχο την ανάπτυξη της δημιουργικότητας

στις πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου

 

Κυβιρτζίκης Ευστράτιος,

Παράρτημα ΟΜΕΡ Αλεξ/πολης

efkyvirzi@sch.gr

Περίληψη

Η ενθάρρυνση και η ανάπτυξη της δημιουργικής φαντασίας των μαθητών μέσα από την επαφή τους με αξιόλογα λογοτεχνικά κείμενα προβάλλει ως κυρίαρχος στόχος του Διαθεματικού Ενιαίου Πλαισίου Σπουδών για τις πρώτες τάξεις του ελληνικού δημοτικού σχολείου. Παράλληλα, προτείνεται η σύνδεση της λογοτεχνίας με άλλες γνωστικές περιοχές του Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών καθώς με τον τρόπο αυτό δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να εμπλακούν δυναμικά στη μαθησιακή διαδικασία, να ασχοληθούν με δραστηριότητες φιλαναγνωσίας και δημιουργικής γραφής, να εκφραστούν με ποικίλους τρόπους μέσω της μουσικής, του θεάτρου, των εικαστικών. Μέσω της προσέγγισης αυτής ενισχύεται η συνεργατική διδακτική πρακτική και κινητοποιούνται οι μαθητές στο σύνολό τους. Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων ο εκπαιδευτικός καλείται να διαμορφώσει τις κατάλληλες συνθήκες ώστε η τάξη να μεταμορφωθεί σε πεδίο δράσης, διασφαλίζοντας την ενεργό επικοινωνία και την κατά το δυνατόν ισότιμη συμμετοχή όλων των μαθητών και παράλληλα να λάβει υπόψη τα ενδιαφέροντα και τις προηγούμενες μαθησιακές και κοινωνικές εμπειρίες των μαθητών και να τις αξιοποιήσει κατάλληλα.

Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να παρουσιάσει ένα σχέδιο εργασίας που υλοποιήθηκε στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης. Η υλοποίησή του έδωσε τη δυνατότητα στους μαθητές να έρθουν σε επαφή με λογοτεχνικά κείμενα, να χρησιμοποιήσουν διάφορα είδη λόγου και να συντάξουν διάφορους τύπους κειμένων για διαφορετικούς σκοπούς και αποδέκτες, να κάνουν εκτιμήσεις, μετρήσεις, να καταλήξουν σε συμπεράσματα και να προσεγγίσουν μαθηματικές έννοιες με παιγνιώδη και δημιουργικό τρόπο. Παράλληλα, η γνωριμία με τους ήρωες της ιστορίας έδωσε τη δυνατότητα να αναδυθούν και να αποτελέσουν αντικείμενο για προβληματισμό και συζήτηση σύγχρονα θέματα Αγωγής Υγείας. Τέλος, δόθηκε η ευκαιρία στους μαθητές να προεκτείνουν και να διαφοροποιήσουν την ιστορία, να προσθέσουν νέους ρόλους ώστε να λάβουν όλοι μέρος στη θεατρική παράσταση που πραγματοποιήθηκε.

Λέξεις κλειδιά:

Λογοτεχνία, δημιουργικότητα, δημιουργικό περιβάλλον, ρόλος του δασκάλου.

 

Abstract

The encouragement and the development of students’ creative imagination through their contact with important literary texts emerges as the main goal of the General Cross-Curricular Framework for the first classes of Greek elementary school. Furthermore, it is proposed to link literature with other cognitive areas of the curriculum, and thus enable students to engage actively in the learning process, to take part in activities filanagnosias and creative writing, and to express themselves in various ways through music, theater, plastic arts. Through this approach of a literary text, collaborative teaching practices and students as a whole are motivated. In order to achieve these goals the teacher is asked to create the appropriate conditions in the classroom to transform a field, ensuring effective communication and possible equal participation of all students, while taking into account the interests, prior learning and social experiences of students and furthermore to utilize properly.
The purpose of this paper is to present a project that was implemented in the Flexible Zone. The project enabled students to have a contact with literary texts, to use different types of speech, to write different types of texts for different purposes and recipients, to make estimates and measurements, to reach conclusions and to approach mathematical concepts in a playful and creative way. Moreover, the acquaintance with the heroes of the story caused contemporary issues of Health Education to emerge and be a topic for discussion and debate.

Finally, the students had the opportunity to extend and diversify the story, to add new roles, so that they all had the chance to take part in the performance that was held.

Key words

Literature, creativity, creative environment, the teacher’s role

 

Εισαγωγή                                           

Οι σύγχρονες αντιλήψεις για τη μάθηση δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην κοινωνική διάσταση της γνώσης ισχυροποιώντας την αντίληψη ότι η γνώση εξαρτάται άμεσα από τις περιστάσεις στις οποίες συγκροτείται. Σύμφωνα με τις αντιλήψεις αυτές, η γνώση είναι αποτέλεσμα της δράσης του ατόμου μέσα σε διάφορες κοινότητες και περιβάλλοντα και η συμμετοχή του ατόμου σε αυτά καθορίζει τη μάθηση του (Σακονιδης,2008).

Επιπρόσθετα, το κοινωνικό περιβάλλον αναγνωρίζεται και ως καθοριστικός παράγοντας που συμβάλει στη δημιουργική επίδοση του ατόμου (Csikszenntmihalyi,1988), σε αντίθεση με παλαιότερες προσεγγίσεις που θεωρούσαν τη δημιουργικότητα περισσότερο ατομική υπόθεση (Baker-Sennetetal,1992).

Το κατάλληλο συναισθηματικό και φυσικό περιβάλλον της τάξης επιτρέπει στους μαθητές να νιώσουν την απαραίτητη ασφάλεια ώστε να ξεδιπλώσουν, να εκφράσουν και να αναπτύξουν τη δημιουργικότητά τους (Duffy,1998). Απεναντίας, ένα περιβάλλον στο οποίο κυριαρχεί η ανταγωνιστικότητα, η πίεση του χρόνου, η υπερβολική εποπτεία και η συνεχής αξιολόγηση παρεμποδίζει την έκφραση της δημιουργικότητας (Amabile, 1988).

Η δημιουργικότητα ενυπάρχει σε κάθε άνθρωπο, μπορεί να ενισχυθεί (Ξανθάκου, 1998:30) και να διδαχθεί (NACCCEReport 1999: 11). Η ενθάρρυνση της έκφρασης με διάφορους τρόπους και μέσα, η ενασχόληση των μαθητών με θέματα από διάφορετικες θεματικές περιοχές που εξετάζονται σε ενιαιοποιημένη μορφή και παρουσιάζουν ενδιαφέρον για τους μαθητές, η συμμετοχή των μαθητών σε διαδικασίες που καλλιεργούν υψηλό επίπεδο σκέψης (ανάλυση, σύνθεση, αξιολόγηση), περιγράφονται ως βασικές αρχές που συμβάλλουν στην ανάπτυξη της δημιουργικότητας (Edwards & Springate, 1995 ). Η απόκτηση της γνώσης με δημιουργικό τρόπο πετυχαίνεται καλύτερα μέσα από το παιχνίδι, το χιούμορ, το ιχνογράφημα, τις γραφικές αναπαραστάσεις, τη χρήση αναλογιών, το πλούσιο εποπτικό υλικό (Ξανθάκου 1998:108)

Η λογοτεχνία και οι τέχνες μπορούν να συμβάλλουν προς αυτή την κατεύθυνση στην ανάπτυξη της δημιουργικότητας καθώς λαμβάνουν υπόψη τις εναλλακτικές όψεις των φαινομένων και καλλιεργούν την αποκλίνουσα σκέψη (Καλογήρου, 1999). Η διδασκαλία της λογοτεχνίας ενεργοποιεί τους μαθητές και ενισχύει τη συνεργατική διδακτική διαδικασία. Παράλληλα, η διαθεματική αξιοποίησή της δημιουργεί ενδιαφέρον για νέα μάθηση, προσφέρει αισθητική απόλαυση και συμβάλλει στην πολυπολιτισμική διαπαιδαγώγηση των μαθητών (Παμουκτσόγλου,1992).

Η δημιουργικότητα στο πλαίσιο της Ευέλικτης ζώνης

Η καθιέρωση της Ευέλικτης Ζώνης (Ε.Ζ) στο πλαίσιο του Διαθεματικού Ενιαίου Πλαισίου Προγράμματος Σπουδών ( ΦΕΚ 304/13-3-2003 τ.Β΄) εισήχθη, ως καινοτομία στο Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, με στόχο την ενίσχυση της γενικής παιδείας. Στο πλαίσιο της Ε.Ζ. προτείνεται ως τρόπος προσέγγισης της γνώσης η διαθεματική προσέγγιση, η οποία, μέσω της διασύνδεσης των γνωστικών αντικειμένων και της σφαιρικής ανάλυσης βασικών θεμάτων μπορεί να καλλιεργήσει μια νέα αντίληψη για την κατάκτηση της γνώσης και τη δημιουργικότητα(Αλαχιώτης,2001). Με τη διαθεματική προσέγγιση η γνώση αντιμετωπίζεται ως ενιαία ολότητα και προσεγγίζεται μέσα από συλλογική διερεύνηση θεμάτων και ζητημάτων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για τους μαθητές. Με τον τρόπο αυτό προωθείται τόσο η ενεργός εμπλοκή των μαθητών σε διερευνητικές διαδικασίες μάθησης όσο και η συνεργασία εκπαιδευτικών διαφορετικών ειδικοτήτων που συμβάλουν στην πραγματοποίηση των διαθεματικών δράσεων(Ματσαγγούρας,2002). Τα αποτελέσματα έρευνας, από την πιλοτική εφαρμογή του προγράμματος της Ε.Ζ. (σχ. έτος 2001-2), έδειξαν ότι με την εφαρμογή της βελτιώθηκε αισθητά το κλίμα στην τάξη και το σχολείο έγινε πιο ελκυστικό για πολλούς μαθητές. Με την εφαρμογή της, δόθηκε η δυνατότητα σε όλους τους μαθητές να συμμετάσχουν στη μαθησιακή διαδικασία, να εκφράσουν τη δημιουργικότητά τους, να διευρύνουν τα ενδιαφέροντά τους, να αναπτύξουν την κριτική τους σκέψη (Αλαχιώτης, 2004). Άλλη έρευνα που συνδέει τη διαθεματικότητα με την δημιουργικότητα έδειξε ότι ένα διδακτικό πρόγραμμα βασισμένο στη διαθεματική προσέγγιση της γνώσης επηρεάζει θετικά τόσο το γνωστικό υπόβαθρο των μαθητών όσο και τη δημιουργική τους σκέψη καθώς τους επιτρέπει να εκφράσουν τις ιδέες τους με μεγαλύτερη ευχέρεια και ευελιξία (Κούσουλας, 2004).

Ενδεικτικές δραστηριότητες που προτείνονται από το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Πρόγραμματος Σπουδών(ΔΕΕΠΣ)(ΦΕΚ 303/13-3-2003: 3775) και αφορούν στην προσέγγιση της λογοτεχνίας είναι:

• Διαγωνισμοί ανάγνωσης λογοτεχνικών κειμένων
• Παρουσιάσεις βιβλίων
• Συνεχής σιωπηρή ανάγνωση
• Σύνδεση λογοτεχνικών κειμένων με δραστηριότητες θεατρικής έκφρασης
• Δραστηριότητες που αφορούν το εικονογραφημένο βιβλίο
• Σύνδεση της λογοτεχνίας με τη ζωγραφική, τη μουσική και άλλες μορφές τέχνης
• Χρήση μελοποιημένης ποίησης
• Προσκλήσεις συγγραφέων
• Διαγωνισμοί εικονογράφησης και βιβλιοδεσίας

Όσον αφορά στην προσέγγιση της λογοτεχνίας στις τάξεις Γ΄ και Δ΄ τάξη προτείνονται τα παρακάτω :

• Αναδιήγηση λογοτεχνικών κειμένων (μικρών ιστοριών, διηγημάτων κτλ.)
• Σύνδεση των λογοτεχνικών κειμένων με τα υπόλοιπα μαθήματα
• Ενθάρρυνση της αυθόρμητης ανάγνωσης με κύριο σκοπό την ψυχαγωγία.
• Καθιέρωση ώρας ελεύθερης ανάγνωσης.
• Σύνδεση του περιεχομένου των κειμένων με το αντίστοιχο περιεχόμενο άλλων μαθημάτων κατά περίπτωση

 

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να παρουσιάσει ένα σχέδιο εργασίας που υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος της Ευέλικτης Ζώνης στην Δ΄ τάξη ενός δημόσιου δημοτικού σχολείου και είχε διάρκεια οκτώ μήνες (Νοέμβριος- Ιούνιος). Στην τάξη φοιτούσαν 13 μαθητές (6 αγόρια και 7 κορίτσια) από διαφορετικά κοινωνικά, πολιτισμικά και θρησκευτικά περιβάλλοντα και κάποιοι από αυτούς παρουσίαζαν σοβαρές δυσκολίες στη λειτουργική χρήση της ελληνικής γλώσσας. Παράλληλα, υπήρχαν αρκετά προβλήματα που αφορούσαν στις σχέσεις μεταξύ των μαθητών, τη μεταξύ τους συνεργασία, την αποδοχή της διαφορετικότητάς τους.

 

Μαθησιακό περιβάλλον

Υπό το πρίσμα των σύγχρονων προσεγγίσεων η μάθηση θεωρείται κοινωνικό φαινόμενο και λαμβάνει χώρα μέσα σε συνθήκες συμμετοχής. Η γνώση είναι δημιούργημα τόσο της δραστηριότητας όσο και του πλαισίου και της κουλτούρας μέσα στην οποία είναι εγκατεστημένη (Lave & Wenger,1991). Το πλαίσιο (context) της κάθε τάξης θεωρείται μοναδικό και περιλαμβάνει τους ανθρώπους, τις ρητές και άρρητες νόρμες της τάξης, το χώρο, τα αντικείμενα αλλά και τον τρόπο που αυτά χρησιμοποιούνται.

Από την αρχή της σχολικής χρονιάς, μέσα από την υλοποίηση βιωματικών δραστηριοτήτων, επιχειρήθηκε να δημιουργηθεί το κατάλληλο πλαίσιο που θα επέτρεπε σε όλους τους μαθητές:

• να νιώσουν την απαραίτητη συναισθηματική ασφάλεια
• να γνωριστούν και να επικοινωνήσουν καλύτερα
• να εμπιστευτούν ο ένας τον άλλο
• να ανακαλύψουν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της συνεργασίας,
• να εντοπίσουν πρακτικούς τρόπους της συνεργασίας
• να ενισχύσουν την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθηση τους ώστε να διευκολυνθούν να εκφράσουν τη δημιουργικότητα τους

Οι δραστηριότητες ήταν μια προσαρμογή των διδακτικών καρτών του πακέτου:                    «Δεξιότητες για Παιδιά του Δημοτικού: Προάγοντας την προστασία του παιδιού» (Moon, 1998), όπως και των δραστηριοτήτων του βιβλίου: «Θεατρική αγωγή Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού» (Μουγιακάκος κ.ά ,2006).

Μέρος των δραστηριοτήτων αυτών ήταν και η σύνταξη του «συμβολαίου της τάξης» στο οποίο οι μαθητές συμφώνησαν και υπέγραψαν τρόπους συμπεριφοράς αμοιβαία αποδεκτούς και σεβαστούς.

Παράλληλα, σε συνεργασία με τους γονείς και το δ/ντη του σχολείου, εμπλουτίστηκε η βιβλιοθήκη της τάξης με νέα βιβλία και στήθηκε η «γωνιά ανάγνωσης» με στόχο την προώθηση της βιβλιοαναγνωσίας. Στη βιβλιοθήκη εκτός από βιβλία τοποθετήθηκαν περιοδικά με ποικίλη θεματολογία και εφημερίδες. Η ανάγνωση βιβλίων που παρακινούν τη φαντασία (παραμύθια, πεζογραφήματα, ποιήματα, κ. ά.) συμβάλλει στην ανάπτυξη της φαντασίας και οδηγεί σε νέα δημιουργία (Μαγνήσαλης,1990: 103). Η ύπαρξη «οργανωμένης γωνιάς», στην οποία οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να εργαστούν ατομικά ή συλλογικά, ενισχύει τη δημιουργικότητα και τη φαντασία (Duffy, 1998 ).

Στη γωνιά ανάγνωσης (στήθηκε σε συνεργασία με τους γονείς των μαθητών) δημιουργήθηκε χώρος για να εκθέτουν οι μαθητές τα έργα τους, ντουλάπια με ράφια για να μπορούν να τοποθετούν υλικά που τους χρειαζόταν κάθε φορά, ένα μπαούλο με διάφορα υλικά (υφάσματα, καπέλα, μπαστούνια, κ.ά) για να τα χρησιμοποιούν στις μεταμφιέσεις κατά τη διάρκεια του θεατρικού παιχνιδιού. Στήθηκε, επίσης, γωνιά υπολογιστή με σύνδεση στο διαδίκτυο. Οι μαθητές μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τη γωνιά ανάγνωσης για να διαβάσουν βιβλία ή περιοδικά που επιθυμούσαν ή μπορούσαν να τα δανειστούν για το σπίτι. Δυο μαθητές εκ περιτροπής εκτελούσαν χρέη βιβλιοθηκονόμου ώστε να υπάρχει οργάνωση στο δανεισμό των βιβλίων.

 

ΦΑΣΕΙΣ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Πρωτοβουλία- πρόταση.

Αφορμή για την υλοποίηση του συγκεκριμένου διαθεματικού σχεδίου εργασίας στάθηκε το κείμενο του Ανθολογίου της Γ΄ και Δ΄ τάξης (Γκίβαλου κ.ά, 1996) με τίτλο:«Δόνα Τερηδόνα» του Ε. Τριβιζά.

Η Δόνα Τερηδόνα είναι η φανταστική πριγκίπισσα που ζει στη μακρινή Ισπεπονία. Έχει ένα υπέροχο, φωτεινό χαμόγελο αλλά και μια σκοτεινή καρδιά. Το μόνο που την ενδιαφέρει είναι να έχει το πιο φωτεινό χαμόγελο στον κόσμο, πράγμα που της το επιβεβαιώνει καθημερινά ο καθρέπτης της. Η Λουκία, το κοριτσάκι της γειτονίας με το όμορφο χαμόγελο, θα σταθεί η αιτία για μια σειρά από μηχανορραφίες και υποχθόνια σχέδια ώστε να καταστραφεί το χαμόγελο της. Μια σειρά από απρόβλεπτες καταστάσεις και ανατροπές καθώς και παράξενοι ήρωες εμφανίζονται ώσπου, στο τέλος, η Λουκία βγαίνει νικήτρια από τη διαμάχη της με τη Δόνα.

 

Ο τρόπος γραφής του κειμένου και ο χιουμοριστικός του χαρακτήρας ενθουσίασε τους μαθητές και κινητοποίησε το ενδιαφέρον τους. Ο δάσκαλος, παρατηρώντας, το ενδιαφέρον τους χρησιμοποίησε την τεχνική των δημιουργικών ερωτήσεων που ευνοούν την ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης. Η αρχική ερώτηση «τι να απέγινε άραγε η Δόνα;» και μια σειρά άλλων ερωτήσεων έδωσε τη δυνατότητα να παραχθούν διάφορες ιδέες. Σύμφωνα με το Ροντάρι, ακόμη και όταν το παραμύθι τελειώνει, εξακολουθεί να υπάρχει πάντα η δυνατότητα ενός “ύστερα”. Τα πρόσωπα του παραμυθιού είναι έτοιμα να δράσουν, ξέρουμε τη συμπεριφορά τους, ξέρουμε τι σχέση έχουν μεταξύ τους (Ροντάρι,1994:80). Στο «παιχνίδι» αυτό όλοι οι μαθητές είχαν τη δυνατότητα να διατυπώσουν ακόμη και την πιο απίθανη ιδέα, όλοι είχαν να δώσουν τη δική τους χιουμοριστική εκδοχή. Το παιχνίδι και το χιούμορ, άλλωστε, θεωρούνται βασικά στοιχεία της δημιουργικής διαδικασίας καθώς με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η ομοιομορφία και ο μονοδιάστατος τρόπος σκέψης (Ξανθάκου,1998:108).Το παιχνίδι προάγει, επίσης, την ευελιξία και τις δεξιότητες επίλυσης προβλήματος που χρειάζονται για να είναι κάποιος δημιουργικός(Duffy, 1998: 41).

 

Καθορισμός Στόχων

Γνωστικοί:

• Η γνωριμία με τα διάφορα είδη λογοτεχνικών κειμένων(αφηγηματικά, περιγραφικά, μη αφηγηματικά)
• Η παραγωγή διαφόρων ειδών κειμένων κατάλληλων για κάθε περίσταση επικοινωνίας
• Ο εμπλουτισμός του λεξιλογίου των μαθητών με νέες λέξεις και έννοιες
• Η κατανόηση της σημασίας της στοματικής υγιεινής για τη σωστή σωματική ανάπτυξη του ανθρώπου

 

Συναισθηματικοί:

• Η καλλιέργεια της συνεργασίας και του διαλόγου
• Η ανάπτυξη δημιουργικής και κριτικής σκέψης

 

Ψυχοκινητικοί:

• Η ανάπτυξη πρωτότυπων τρόπων επικοινωνίας και έκφρασης

 

 

Χωρισμός σε υποθέματα και εργασία σε ομάδες

Στην επόμενη συνάντηση ο δάσκαλος θέλοντας να κινητοποιήσει περισσότερο τους μαθητές τους ζήτησε να μετασχηματίσουν την ιστορία, να δώσουν ένα διαφορετικό τέλος, να εντάξουν νέα πρόσωπα, να αλλάξουν την πλοκή του έργου. Ο μετασχηματισμός και οι κάθε είδους τροποποιήσεις θεωρούνται βασικά μέσα καλλιέργειας της δημιουργικής σκέψης καθώς οι μετασχηματισμοί απαιτούν παραγωγή νέων δομών, νέων ιδεών, αλλαγών και προσαρμογών (Ξανθάκου,1998: 144). Συμφωνήθηκε με τους μαθητές να χωριστούν σε τρεις ομάδες και να δημιουργήσει η κάθε ομάδα τη δική της ιστορία, την οποία θα εικονογραφούσε, θα έδινε το δικό της τίτλο και θα την παρουσίαζε σε μορφή βιβλίου κάνοντας και την ανάλογη βιβλιοδεσία. Ο δάσκαλος εξήγησε στους μαθητές ότι το έργο που θα παρουσίαζαν θα ήταν συλλογικό και ότι σε κάθε ομάδα έπρεπε όλοι να συνεισφέρουν με τον τρόπο που μπορεί ο καθένας. Στην παραπάνω διαδικασία έπρεπε όλοι να συνεισφέρουν με γνώσεις, ιδέες και δεξιότητες σε ζητήματα όπως: το σχήμα του βιβλίου, η μορφοποίηση  των σελίδων, ο σχεδιασμός του εξώφυλλου, ο τίτλος που θα έδιναν κ.ά.

Για όσο διάστημα οι ομάδες εργάζονταν ο δάσκαλος έκανε προτάσεις, παρατηρήσεις, υποδείξεις για να ξεπερνιούνται προβλήματα που ανέκυπταν τόσο στο γνωστικό τομέα όσο και στον τομέα των κοινωνικών συγκρούσεων. Σε κάθε περίπτωση ο δάσκαλος υπενθύμιζε στους μαθητές το συμβόλαιο τάξης που είχαν υπογράψει στην αρχή της χρονιάς. Πολλές φορές χρειάστηκε να επέμβει στις συζητήσεις των παιδιών για να ενθαρρύνει ή να «προκαλέσει» δίνοντας μια άλλη οπτική. Όμως, η τελική απόφαση για το ποια γραμμή θα ακολουθήσουν και το τι τελικά θα πράξουν ανήκε αποκλειστικά στα μέλη της ομάδας.

 

Επιμέρους δραστηριότητες

Για την επίτευξη των στόχων χρησιμοποιήθηκαν μια σειρά από πηγές πληροφόρησης ώστε η κάθε ομάδα να αντλήσει τις πληροφορίες και τις απαραίτητες γνώσεις. Σύμφωνα με την Ξανθάκου η δημιουργική διαδικασία ενεργοποιείται από όλα τα στοιχεία που συμβάλλουν με τη μορφή γνώσεων, εμπειριών και βιωμάτων προκειμένου να “προπαρασκευάσουν τη σκέψη”, να προσανατολίσουν τη στάση και να διαμορφώσουν τη συμπεριφορά του ατόμου, έτσι ώστε να γίνει ευαίσθητο απέναντι στο πρόβλημα, αυτοενεργοποιούμενο και ανοιχτό στην εμπειρία, ευέλικτο και πρωτότυπο (Ξανθάκου, 1998:49).

 

Σκυταλοδρομία Ανάγνωσης

Στην τάξη ξεκίνησε διαγωνισμός ανάγνωσης βιβλίου που ονομάστηκε «Σκυταλοδρομία Ανάγνωσης» εμπνευσμένος από αντίστοιχο διαγωνισμό του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (Ε.ΚΕ.ΒΙ). Συμφωνήθηκε με τους μαθητές κάθε φορά που κάποιος διάβαζε ένα βιβλίο να το παρουσιάζει στην τάξη. Μέρος της βιβλιοπαρουσίασης ήταν και η συμπλήρωση καρτέλας που περιελάμβανε την περίληψη και τους συντελεστές του βιβλίου (συγγραφέα, εικονογράφο, εκδότη). Οι σχετικές καρτέλες τοποθετούνταν στον πίνακα ανακοινώσεων για να μπορούν να ενημερώνονται όλοι οι μαθητές. Μεγάλη ώθηση στο διαγωνισμό ανάγνωσης έδωσε η ιδέα ενός μαθητή, λίγο μετά την περίοδο των εορτών των Χριστουγέννων, για το πώς θα μπορούσαν να γίνονται οι παρουσιάσεις των βιβλίων. Ενθουσιασμένος από το βιβλίο του Ε. Τριβιζά « Ένα ελατάκι για τον Τάκη» πρότεινε αντί να γράφονται τα στοιχεία του κάθε βιβλίου σε καρτέλα, να συμπληρώνονται σε χρωματιστά χαρτόνια που θα τα έκοβαν σε διάφορα σχέδια και θα τα κρεμούσαν στο χριστουγεννιάτικο δέντρο καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς. Η ιδέα υιοθετήθηκε με μεγάλο ενθουσιασμό από το σύνολο των μαθητών της τάξης κι έτσι το χριστουγεννιάτικο δέντρο στολιζόταν ανάλογα με την εποχή με διαφορετικά στολίδια αλλά και χρωματιστές καρτέλες ανάγνωσης. Το χριστουγεννιάτικο δέντρο αναδείχθηκε σαν ένα επιπλέον «εκπαιδευτικό εργαλείο» στο κοινωνικό πλαίσιο της τάξης, αποτέλεσε σημείο αναφοράς και συνέβαλε στην καλλιέργεια της δημιουργικότητας στην τάξη.Σύμφωνα με την Crawford (1996), τα πολιτισμικά εργαλεία δημιουργούνται στο κοινωνικό πλαίσιο και η σημασία τους εξαρτάται από το πώς καθορίζονται πολιτισμικά, από το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο βρίσκονται και από τους τρόπους με τους οποίους χρησιμοποιούνται.

 

Επίσκεψη συγγραφέων

Οι επισκέψεις συγγραφέων αποτέλεσαν σημαντική πηγή μάθησης για τους μαθητές και το δάσκαλο της τάξης καθώς έδωσαν τη δυνατότητα να αντλήσουν πληροφορίες και γνώσεις. Άλλωστε, η επίσκεψη ειδικών στην τάξη θεωρείται από μόνη της μια δραστηριότητα που καλλιεργεί την δημιουργική σκέψη των μαθητών όταν προετοιμαστεί με συστηματικό τρόπο (Τσακίρη& Καπετανίδου,2007).

Η συγγραφέας Σοφία Μαντουβάλου επισκέφτηκε το σχολείο και αφού δέχτηκε τις ερωτήσεις των μαθητών, δραματοποίησε μαζί με τους την ιστορία από το βιβλίο της «Ρίκο Κοκορίκο» που αναφέρεται στην αποδοχή της διαφορετικότητας.

Ο συγγραφέας, εικαστικός και σκιτσογράφος Γιώργος Μπότσος παρουσίασε στους μαθητές τον ιδιαίτερο τρόπο γραφής του κόμικ. Ο συγγραφέας μαζί με τα παιδιά σχεδίασαν μικρές ιστορίες σε μορφή κόμικ τις οποίες έστησαν στη γωνιά ανάγνωσης. Τέλος, παρουσιάστηκε το βιβλίο του συγγραφέα: «Πέτρα, ψαλίδι, χαρτί» που αναφέρεται στα δικαιώματα των παιδιών και είναι γραμμένο σε μορφή κόμικ.

 

Διαθεματικές Δραστηριότητες

Ο δάσκαλος της τάξης θεώρησε τη διαδικασία αυτή όχι μόνο ως ένα γνωστικό έργο που εξυπηρετεί αποκλειστικά το μάθημα της Λογοτεχνίας αλλά και μια ευκαιρία να συνδεθεί το μάθημα με άλλες γνωστικές περιοχές του προγράμματος ώστε, με βάση το λογοτεχνικό κείμενο, να προσεγγιστούν μια μεγάλη ποικιλία γνωστικών αντικειμένων. Πραγματοποιήθηκαν μια σειρά από διαθεματικές δραστηριότητες προκειμένου να συνδέσει ο δάσκαλος τη «Δόνα Τερηδόνα» του Ε. Τριβιζά με την έννοια της στοματικής τερηδόνας.

Γλώσσα:

Σύνταξη πρόσκλησης (Για την επίσκεψη οδοντίατρου)

Σύνταξη ανακοίνωσης(Για την ενημέρωση των άλλων μαθητών του σχολείου)

Σύνταξη ερωτηματολογίου

Συνέντευξη με ειδικούς

Φυσικές επιστήμες:

Πειράματα με το φθόριο και το ασβέστιο(Μετά την επίσκεψη του οδοντίατρου)

Μαθηματικά:

Έρευνες για την ποσότητα ζάχαρης των τροφών και τη συχνότητα επισκέψεων στον οδοντίατρο. Παρουσίαση αποτελεσμάτων σε μορφή ραβδογραμμάτων.

Μουσική(σε συνεργασία με την εκπ/κο της μουσικής):

Μελοποίηση των στίχων. Προσαρμογή στίχων σε γνωστή μελωδία.

Γυμναστική (σε συνεργασία με τον εκπ/κο της φυσικής αγωγής)

Χορογραφία – κίνηση

Εικαστικά:

Ζωγραφική- κατασκευές

Θεατρική αγωγή:

Παρακολούθηση παραστάσεων, μεταμφιέσεις, δραματοποιήσεις, κ.ά.

Σύνθεση

Αφού, πλέον, οι μαθητές είχαν εμπλουτιστεί με τις κατάλληλες γνώσεις και τα αντίστοιχα βιώματα ξεκίνησαν να μετασχηματίζουν το αρχικό κείμενο του Ανθολογίου με στόχο να το μετατρέψουν σε θεατρικό κείμενο. Κατά τη διαδικασία αυτή νέοι ήρωες προστέθηκαν, ευρηματικοί διάλογοι επινοήθηκαν για να ζωντανέψουν την ιστορία, ονόματα και τοπωνυμία άλλαξαν .

Σημαντικό «στήριγμα» (Baker-Sennetetal,1992) στο μετασχηματισμό της αρχικής ιστορίας και τη μετατροπή της σε θεατρικό κείμενο στάθηκε ο αυτοσχεδιασμός. Με τον αυτοσχεδιασμό οι μαθητές είχαν την ευκαιρία να δημιουργήσουν διαφορετικές προσεγγίσεις στο αρχικό κείμενο, να πειραματιστούν, να παραγάγουν νέους διαλόγους και να επεκτείνουν την πλοκή της υπόθεσης. Με τον τρόπο αυτό οι μαθητές ανίχνευσαν πτυχές της προσωπικότητας των χαρακτήρων που υποδύθηκαν και κατανόησαν καλύτερα τα κίνητρα που υποκίνησαν τις επιλογές τους (Ζαφειριάδης&Δαρβούδης,2010). Ο αυτοσχεδιασμός αποτελεί μια εξαιρετικά δημιουργική διαδικασία καθώς δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές να παράγουν το λόγο που απαιτείται σε κάθε περίσταση επικοινωνίας(Παπαδόπουλος, 2006) .

Το μαθησιακό πλαίσιο (context) με τα μέσα και τις ευκαιρίες που παρείχε αποτέλεσε ένα άλλο βασικό στήριγμα στο δημιουργικό σχεδιασμό.

Τρεις διαφορετικές εκδοχές της αρχικής ιστορίας παρουσιάστηκαν από τις αντίστοιχες ομάδες. Οι δυο σε μορφή bigbook και η άλλη σε μορφή κόμικς με ξεχωριστή βιβλιοδεσία η κάθε μια και διαφορετικό τίτλο.

Το σχεδιασμό των διαλόγων και της δράσης ακολούθησε η προετοιμασία της θεατρικής παράστασης. Οι ομάδες έπρεπε να συντονιστούν ώστε να αποφασίσουν για το χωρισμό της ιστορίας σε σκηνές, για τα σκηνικά, τα κοστούμια, τη διανομή των ρόλων. Στην πορεία προέκυψε η ανάγκη για τη συγγραφή στίχων που θα πλαισίωναν την παράσταση και η μελοποίησή τους. Για τη δημιουργία των στίχων χρησιμοποιήθηκε η τεχνική του καταιγισμού ιδεών και αποτέλεσε συλλογική εργασία.

 

Ζούσε κάποτε που λέτε Σε μια χώρα μακρινή Που τη λέγανε Μασέλα Δε φοβότανε κανένα   Ήθελε να ξεχωρίζει και ο καθένας να γνωρίζει Πως χαμόγελο γλυκό Δεν υπάρχει να φωτίζει σαν το δικό της   Αλίμονο σ’ αυτόν που θα τολμήσει Να την αμφισβητήσει Είναι έτοιμη η Δόνα Σκληρά να τιμωρήσει

 

 

Οι στίχοι από το πρώτο τραγούδι (Ομαδικό)

Παρουσίαση

Η παρουσίαση της εργασίας αποτέλεσε μια άλλη δημιουργική διαδικασία καθώς οι μαθητές έπρεπε να συντονιστούν για να ετοιμαστούν: η ανακοίνωση, η πρόσκληση, η αφίσα της παράστασης, η έκθεση με τις δραστηριότητες όλης της δράσης. Πραγματοποιήθηκε στο σχολείο και παρουσιάστηκε στους γονείς και τους συμμαθητές τους και περιελάμβανε, εκτός από τη θεατρική παράσταση, και έκθεση με τις δημιουργίες των μαθητών.

          

Αξιολόγηση αποτελεσμάτων

Το σχέδιο εργασίας έδωσε τη δυνατότητα στους μαθητές:

• Να ανακαλύψουν τις δημιουργικές τους ικανότητες και να αναπτύξουν πρωτότυπους τρόπους επικοινωνίας και έκφρασης.
• Να αναπτύξουν την κριτική τους σκέψη μέσω της ενσυναίσθησης
• Να βελτιώσουν τις μεταξύ τους σχέσεις
• Να ενισχύσουν την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή τους

 

Σύνοψη

Στην εργασία αυτή υποστηρίζουμε ότι το λογοτεχνικά κείμενο μπορεί να ενεργοποιήσει όλους τους μαθητές, να ενισχύσει τη συνεργατική διδακτική διαδικασία και την αποκλίνουσα σκέψη των μαθητών. Η διαθεματική αξιοποίηση του λογοτεχνικού κειμένου μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης και δημιουργίας στο σχολείο. Παράλληλα, υποστηρίζουμε ότι η δημιουργικότητα μπορεί να καλλιεργηθεί σε ένα περιβάλλον που διασφαλίζει την πρόσβαση σε όλους τους μαθητές, λαμβάνει υπόψη τα ενδιαφέροντα και τις προηγούμενες μαθησιακές και κοινωνικές εμπειρίες τους και τις αξιοποιεί κατάλληλα. Ένα περιβάλλον στο οποίο οι ιδέες γεννιούνται, εξελίσσονται και αξιοποιούνται κατάλληλα.

                                 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αλαχιώτης, Σ.Ν.(2001). Η ευέλικτη ζώνη του σχολείου. Επιθεώρηση εκπαιδευτικών θεμάτων, τ.6

Αλαχιώτης Σ.N.(2004). Για ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα – Η διαθεματικότητα και η Ευέλικτη Ζώνη αλλάζουν την παιδεία και αναβαθμίζουν την ποιότητα της εκπαίδευσης. Στο βιβλίο «Εκπαιδευτικές καινοτομίες για το σχολείο του μέλλοντος».Τόμος Α: 5-18, Εκδόσεις Τυποθήτω – Γιώργος Δαρδανός.

 

Amabile, T, (1988). ‘A model of creativity and innovation in organizations’ in B.M. Staw & L.L. Cunnings (eds), Research in Organizational Behavior, CT: JAI, Greenwich, 1988

 

Baker-Sennett, J., Matusov, E., & Rogoff, B. (1992). Sociocultural processes of creative planning in children’s playcrafting.  In P. Light & G. Butterworth (Eds.), Context and cognition: Ways of learning and knowing (pp. 93-114).  New York: Harvester-Wheatsheaf

 

Crawford, K (1996). Μάθηση και Διδασκαλία των Μαθηματικών στην εποχή της Πληροφορικής Στο Τ. Βαρνάβα- Σκούρα (επιμ) Εξέλιξη του Παιδιού στο Κοινωνικό Περιβάλλον. Τόμος Β΄ κεφ 15. Ε.Α.Π

 

Duffy,B.(2003).Υποστηρίζοντας τη δημιουργικότητα και τη φαντασία στην προσχολική ηλικία. Μετ. Α. ΒεργιοπούλουΑθήνα: Σαββάλας

 

Edwards, C.P, Springate, K.W (1995). ‘Encouraging creativity in early childhood classrooms’ in ERIC Digest, Office of Educational Research and Improvement, Washington DC.

 

Ζαφειριάδης, Κ., Δαρβούδης,Α.(2010).Η δραματοποίηση ως μέθοδος διδασκαλίας στο σύγχρονο σχολείο. Θεσσαλονίκη: Κυριακίδη Αφοί

 

Καλογήρου, Τζίνα.(1999). Τέρψεις και Ημέρες Ανάγνωσης. Αθήνα: Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος

 

Κατσίκη-Γκιβαλου,Α., Παπαδάτος, Γ., Πάτσιου, Β., Πολίτης, Δ., Πυλαρινός, Θ.,(1996). Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων Γ΄ και Δ΄ Δημοτικού. Αθήνα: ΟΕΔΒ

 

Κούσουλας, Φ. (2004). Η επίδραση της διαθεματικής διδασκαλίας στην αποκλίνουσα δημιουργική έκφραση των μαθητών του δημοτικού σχολείου. Πανεπιστήμιο Αθηνών, Εργαστήριο «Βιοφυσικό Περιβάλλον: Νευροεπιστήμες & Μάθηση», 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο με διεθνή συμμετοχή, Μάθηση και Διδασκαλία στην κοινωνία της γνώσης. Τόμος Β΄.

 

Lave, J, & Wenger, E,.(1991). SituatedLearning; LegitimatePeripheralParticipation, Cambridge: CambridgeUniversityPress

 

Μαγνήσαλης,Κ. (1990). Δημιουργική: θεωρία και τεχνική για την ανάπτυξη της δημιουργικότητας. Αθήνα:Interbooks

 

Ματσαγγούρας, Η. (2002). Διεπιστημονικότητα, διαθεματικότητα και ενιαιοποίηση στα νέα Προγράμματα Σπουδών: Τρόποι οργάνωσης της σχολικής ζωής. ΕπιθεώρησηΕκπαιδευτικώνΘεμάτων. τ.7

 

Moon, A. (1998) Διδακτικές κάρτες. Στο Τμήμα Εκπαίδευσης ΚΕ.ΘΕ.Α (επιμ). Δεξιότητες για παιδιά του Δημοτικού: Προάγοντας την προστασία τουπαιδιού. Αθήνα: ΚΕ.ΘΕ.Α

 

Μουγιακάκος, Π., Μώρου, Α., Παπαδημούλης, Χ., Φραγκή,Μ (2006). Θεατρική Αγωγή Ε’ και Στ’ Δημοτικού. Αθήνα:ΟΕΔΒ

 

NACCCE (1999) All our futures: creativity, culture and education. Report of the National Advisory Committee on Creative and Cultural Education. Sudbury: DfEE.

 

Ξανθάκου, Γ.(1998). Η δημιουργικότητα στο σχολείο. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα

 

Παμουκτσόγλου, Α. (2002). Λογοτεχνία και διαθεματικότητα: Πρόταση διδασκαλίας, Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων, 7.

 

Παπαδόπουλος, Σ. (2006). Η Δραματοποίηση και η ανάπτυξη της δημιουργικής και κριτικής σκέψης. Στα Πρακτικά Κριτική, Δημιουργική, Διαλεκτική Σκέψη στην Εκπαίδευση: Θεωρία και Πράξη (σ.221-227).   Αθήνα: Ελληνικό Ινστιτούτο Εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής και Εκπαίδευσης (ΕΛΛ.Ι.Ε.Π.ΕΚ)

 

Ροντάρι, Τζ. (1994). Γραμματική της Φαντασίας .Μετάφραση: Μαρία Βερτσώνη- Κόκολη και Λία Αγγουρίδου- Στρίντζη. Αθήνα: Τεκμήριο

 

Σακονίδης, Χ.(2008). Κοινότητες Πρακτικής στη μάθηση: Μια αλλαγή προοπτικής για τη μαθηματική εκπαίδευση. Στο Θ. Δραγώνα & Α.Φραγκουδάκη (επιμ),Πρόσθεση όχι αφαίρεση πολλαπλασιασμός όχι διαίρεση Αθήνα: Μεταίχμιο