1ο Πανελλήνιο Συνέδριο
«Προγράμματα Σπουδών - Σχολικά Εγχειρίδια: Από το παρελθόν στο παρόν και μέλλον».
(Αμερικάνικο Κολέγιο Pierce, Αθήνα 4-6 Μαρτίου 2016)
Κοσμά Γεωργία
Εκπαιδευτικός Αγγλικής Γλώσσας, 1ο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο Αλεξ/πολης Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
CLIL - Θεωρητική προσέγγιση
Ο όρος CLIL (Content and Language Integrated Learning) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1994 από τους David Marsh και Anne Maljers όταν θέλησαν να δημιουργήσουν έναν όρο ‘ομπρέλα’, ο οποίος να μπορεί να συμπεριλαμβάνει διαφορετικές μορφές χρήσης της γλώσσας ως εργαλείο διδασκαλίας.
Το CLIL αποτελεί μια καινοτόμα διδακτική πρακτική, η οποία βασίζεται στο εννοιολογικό πλαίσιο αναφοράς (The 4Cs conceptual framework for CLIL) Communication (επικοινωνία) – Content (περιεχόμενο) - Cognition (κριτική ικανότητα) - Culture (πολιτισμός) (Coyle, 2008). Η εφαρμογή της συγκεκριμένης εκπαιδευτικής πρακτικής αφορά στη διδασκαλία ενός ολόκληρου σχολικού μαθήματος (μη γλωσσολογικού) ή μέρος αυτού με εργαλείο μια ξένη γλώσσα (διαφορετική από τη μητρική γλώσσα των μαθητών) και θέτει ως στόχο την εκμάθηση του περιεχομένου του συγκεκριμένου μαθήματος με ταυτόχρονη εκμάθηση της ξένης γλώσσας (language and subject matter immersion). Πρόκειται για διδασκαλία διπλής εστίασης κατά τη διάρκεια της οποίας ο εκπαιδευτικός θέτει δυο ομάδες στόχων: τους στόχους που αφορούν στο συγκεκριμένο σχολικό μάθημα και τους στόχους που αφορούν στην εκμάθηση της ξένης γλώσσας.
Η μεθοδολογία της συγκεκριμένης διδακτικής πρακτικής κινείται στους ακόλουθους άξονες:
• Ξένη γλώσσα και θεματική ενότητα μαθαίνονται συνδυαστικά. Έμφαση δίνεται στην διδασκαλία ενός θέματος και όχι στη διδασκαλία της ξένης γλώσσας. Εναλλακτικά μπορεί να προηγηθεί εισαγωγικό μάθημα, το οποίο στοχεύει στην ξένη γλώσσα ή να γίνονται σύντομα μαθήματα γλώσσας (language showers).
• Οι μαθητές εκτίθενται στην ξένη γλώσσα σε νέα γλωσσικά περιβάλλοντα χωρίς να απαιτούνται επιπλέον ώρες διδασκαλίας.
• Η χρήση οπτικού υλικού (visual organizers όπως Venn diagrams, mind maps, pie charts) κρίνεται απαραίτητη για την κατανόηση νοημάτων προκειμένου οι αδύναμοι μαθητές να είναι σε θέση να κατανοούν περιεχόμενο υψηλών απαιτήσεων.
• Η έμφαση που δίνεται στις γλωσσικοσυντακτικές δομές στην ξένη γλώσσα προκαθορίζεται από τις απαιτήσεις του εκάστοτε θέματος προς επεξεργασία.
To CLIL έχει χαρακτηριστεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2005) ως μία ιδιαίτερα δυναμική εκπαιδευτική πρακτική καθώς βρίσκεται σε πλήρη συμφωνία με τις σύγχρονες έρευνες σχετικά με την διδασκαλία και εκμάθηση ευρωπαϊκών γλωσσών διότι παρέχει τη δυνατότητα στους μαθητές:
• να εξασκήσουν άμεσα τις ικανότητες (skills) που αποκτούν στην ξένη γλώσσα (using language to learn, learning to use the language) σε αντίθεση με άλλες προσεγγίσεις απόκτησης της νέας γνώσης, οι οποίες βάζουν τους μαθητές στη λογική ‘μάθε τώρα-χρησιμοποίησε αργότερα’.
• να καλλιεργήσουν κριτική σκέψη.
• να βελτιώσουν την αυτοεικόνα τους αναπτύσσοντας κατά προέκταση θετική στάση απέναντι στην ξένη γλώσσα.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση επιδεικνύει μεγάλο ενδιαφέρον για την προσέγγιση CLIL, η οποία είναι σήμερα πολύ δημοφιλής και επιτυχημένη στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης. Συγκεκριμένα, το Σχέδιο Δράσης «Προώθηση της εκμάθησης γλωσσών και της γλωσσικής πολυμορφίας 2004-2006» αναφέρει ότι: “Η προσέγγιση CLIL, κατά την οποία οι μαθητές διδάσκονται ένα μάθημα μέσω μιας ξένης γλώσσας μπορεί να συνεισφέρει σε μεγάλο βαθμό στους στόχους της Ένωσης σε σχέση με την εκμάθηση γλωσσών.”
Το CLIL στο 1ο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο Αλεξανδρούπολης
Η διδακτική πρακτική CLIL άρχισε να εφαρμόζεται πιλοτικά στο 1ο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο Αλεξανδρούπολης το σχολικό έτος 2014- 2015 στο μάθημα της Γεωγραφίας της ΣΤ Τάξης από μία εκπαιδευτικό αγγλικής γλώσσας του σχολείου, η οποία παρακολούθησε το επιμορφωτικό πρόγραμμα ‘’CLIL Essentials’’ του Βρετανικού Συμβουλίου. Οι μαθητές διδάσκονται το μάθημα της Γεωγραφίας δύο ώρες την εβδομάδα (μία ώρα στην ελληνική από την υπεύθυνη εκπαιδευτικό της τάξης και μία ώρα στην αγγλική από την εκπαιδευτικό αγγλικής γλώσσας). Η διδακτέα ύλη κατανέμεται σε συνεργασία από τις δύο εκπαιδευτικούς. Σε ένα δεύτερο επίπεδο η εκπαιδευτικός αγγλικής γλώσσας υιοθετεί μια ολιστική και περισσότερο δημιουργική οπτική τόσο για την κατανόηση του περιεχομένου όσο και για την γλωσσική εξέλιξη των μαθητών.
Στο συγκεκριμένο σχολείο η ελληνική είναι η μητρική γλώσσα για την πλειοψηφία των μαθητών και η αγγλική αποτελεί τη δεύτερη προς εκμάθηση γλώσσα. Ωστόσο υπάρχει μεγάλο ποσοστό αλλόγλωσσων μαθητών, οι οποίοι α) είναι αλβανόφωνοι και ρωσσόφωνοι, β) ανήκουν σε εθνικές μειονότητες (Μουσουλμάνοι). Λαμβάνοντας υπόψη το μαθησιακό προφίλ και τις κοινωνικοπολιτισμικές καταβολές των μαθητών, το μάθημα της Γεωγραφίας κρίθηκε ως το καταλληλότερο για την εφαρμογή CLIL και αποδείχθηκε ιδιαίτερα ευεργετικό αναφορικά με την ανάπτυξη τόσο της γλωσσικής όσο και της διαπολιτισμικής ικανότητας των μαθητών συγκριτικά με την παραδοσιακή διδακτική πρακτική.
Τα πρώτα αποτελέσματα της εφαρμογής CLIL στο συγκεκριμένο σχολικό πλαίσιο έδειξαν ότι τα πλεονεκτήματα τα οποία προσφέρει αυτή η προσέγγιση είναι πολυδιάστατα. Οι μαθητές οι οποίοι διδάσκονται μέσω της προσέγγισης CLIL αποκομίζουν πολλά οφέλη σε σχέση με την γλωσσική, πολιτισμική, μαθησιακή και γνωσιολογική τους διάπλαση. Ειδικότερα, με την τήρηση ημερολογίου από την υπεύθυνη εκπαιδευτικό αγγλικής γλώσσας και τη συμπλήρωση ανώνυμου ερωτηματολογίου από τους μαθητές παρατηρήθηκε ότι η διδακτική πρακτική CLIL:
• προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα όσον αφορά στη γνωσιολογική πτυχή της εκπαίδευσης και πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στη βελτίωση της εκμάθησης του περιεχομένου του συγκεκριμένου σχολικού μαθήματος (Grabe and Stoller, 1997; Stoller, 2004; Serra, 2007).
• προωθεί την διαπολιτισμική γνώση και κατανόηση ανάμεσα σε άτομα με διαφορετικές πολιτισμικές καταβολές και προάγει την ανάπτυξη διαπολιτισμικών επικοινωνιακών ικανοτήτων (Christ, 2002) μέσα σε ένα μη ανταγωνιστικό μαθησιακό περιβάλλον.
• καλλιεργεί την αίσθηση κοινότητας και κουλτούρας τάξης.
• εξασφαλίζει την ενεργή και ουσιαστική εμπλοκή μαθητών με διαφορετικό μαθησιακό προφίλ στη μαθησιακή διαδικασία.
• αναπτύσσει τις γνωστικές (cognitive) και μεταγνωστικές δεξιότητες (metacognitive skills).
Οι ανωτέρω διαπιστώσεις συνάδουν με την άποψη των Blakemore & Frith (2005) ότι η ταυτόχρονη εκμάθηση ξένης γλώσσας και θέματος έχει σημαντικές συνέπειες στη μάθηση γενικά, με την έννοια ότι αλλάζει ριζικά τον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου. Η προσέγγιση CLIL δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες, οι οποίες επιτρέπουν στους μαθητές να χρησιμοποιούν μια ξένη γλώσσα με φυσικό τρόπο ώστε σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά από την αρχική τους επαφή με τη ξένη γλώσσα να μην εστιάζουν τόσο στα στοιχεία της γλώσσας, αλλά περισσότερο στο θέμα για το οποίο θέλουν να μιλήσουν και κατά συνέπεια στο μήνυμα το οποίο θέλουν να μεταδώσουν. Από το τελευταίο γίνεται κατανοητό ότι η γλώσσα χρησιμοποιείται για πραγματική επικοινωνία.
3. Διαπιστώσεις
Αποτελεί κοινή παραδοχή ότι η εκμάθηση μιας γλώσσας και η μάθηση μέσω μιας γλώσσας είναι ταυτόχρονες διαδικασίες. Το CLIL είναι μια προσέγγιση βιωματικής μάθησης, η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εκμάθηση τεχνικών «μαθαίνω πώς να μαθαίνω», γλώσσας και περιεχομένου. Η εκμάθηση τεχνικών «μαθαίνω πώς να μαθαίνω» θεωρείται πολύ σημαντικό εργαλείο στην συνεχή επιμόρφωση και απόκτηση γνώσεων καθώς και στην δια βίου μάθηση ενός ατόμου. Ωστόσο, η εφαρμογή CLIL στο δημόσιο ελληνικό σχολείο προϋποθέτει τον επαναπροσδιορισμό των παραδοσιακών θεωριών, οι οποίες συνδέονται τόσο με τη ξενόγλωσση τάξη όσο και με τον καθηγητή ξένων γλωσσών. Σε ένα πολιτισμικά συνειδητοποιημένο σχολικό πλαίσιο η εφαρμογή CLIL απαιτεί από τον καθηγητή να λειτουργεί όχι μόνο αντανακλαστικά αλλά κυρίως μετασχηματιστικά δημιουργώντας περιβάλλοντα, στα οποία οι μαθητές αναπτύσσονται ολιστικά σε μια διεθνή παγκόσμια κοινωνία μέσα από την κατανόηση και επικοινωνία με τον 'άλλο'. Στη σύγχρονη πολύγλωσση και πολυπολιτισμική ελληνική πραγματικότητα, στην οποία παρατηρείται έντονη πολιτισμική ευαισθησία και διαπολιτισμική επικοινωνία μέσω της αγγλικής γλώσσας ως lingua franca, η εφαρμογή CLIL αποτελεί μια ιδιαίτερα δυναμική εναλλακτική διδακτική μέθοδο απέναντι στις τρέχουσες διδακτικές πρακτικές καθώς μπορεί να συνδράμει αποτελεσματικά αφενός στη μετατροπή της σχολικής τάξης σε χώρο αποδοχής και πολυπολιτισμικής γιορτής και αφετέρου στη διαμόρφωση ευέλικτης μαθησιακής διαδικασίας και δυναμικού περιβάλλοντος μάθησης.
Βιβλιογραφία
Blakemore, S., J.& Frith, U. (2005) The learning brain: lessons for education. Developmental Science 8:6 pp.459-471.
Christ, I. (2002) Die Ausbildung von Lehrkräften für Fremdsprachen und bilingualen Unterricht in der Sicht der Kultusverwaltungen, Fremdsprachen Lehren und Lernen 31: 42-63.
Commission of the European Communities. (2003) "Promoting Language Learning and Linguistic Diversity: An Action Plan 2004-2006”. Brussels.
Coyle, D. (2008). CLIL – a pedagogical approach. In N. Van Deusen-Scholl, & N. Hornberger, Encyclopedia of Language and Education, 2nd edition (pp. 97-111). Springer.
European Commission (2005) Commission of the European Communities High Level Group on Multilingualism Final Report.
Grabe, W., & Stoller, F.L. (1997) Content-based instruction: Research foundations. In Snow, M.A. & Brinton, D.M. (Eds.). The content-based classroom: Perspectives on integrating language and content (pp. 5-21). White Plains, NY: Longman.
University of Cambridge Cambridge English Teaching Geography through English Site, at http://www.unifg.it/sites/default/files/allegatiparagrafo/21-01-2014/teaching_geography_through_clil.pdf, accessed 20 Ιανουαρίου 2016.
