Το παιχνίδι ρόλων στην εκμάθηση της Αγγλικής Γλώσσας
Κοσμά Γεωργία
Εκπαιδευτικός Αγγλικής Γλώσσας, 1ο Πρότυπο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο Αλεξ/πολης georgiakosma71@gmail.com
Η ετερογένεια στη σχολική τάξη
Η ετερογένεια αποτελεί αδιαμφισβήτητα χαρακτηριστικό γνώρισμα της σχολικής τάξης. Η διαφορετικότητα αυτή αφορά, ανάμεσα σε άλλα, την κοινωνικοπολιτιστική προέλευση των μαθητών, τo μαθησιακό προφίλ, τη δική τους στάση απέναντι στο σχολείο. Η στάση των μαθητών επηρεάζεται από τα διαφοροποιημένα ενδιαφέροντα και τα κίνητρα των παιδιών και από το νόημα που αποδίδουν σε αυτό που γίνεται στο σχολείο (προσδοκίες μαθητών). (Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών, Τόμος Β: 20). Οι μαθητές μας έρχονται στο σχολείο φέρνοντας μαζί τους καθημερινά, εκτός από τον απαραίτητο σχολικό εξοπλισμό, και ένα πλήθος άλλων στοιχείων τα οποία συνθέτουν τη μοναδικότητα του καθενός. Οι μαθητές μας δεν προέρχονται απαραίτητα από την ίδια χώρα, δεν έχουν την ίδια μητρική γλώσσα, δεν μαθαίνουν με την ίδια ταχύτητα, δεν βιώνουν σε ένα είδος οικογενειακού περιβάλλοντος, δεν έχουν κοινές ανησυχίες και προτιμήσεις,δεν αντιλαμβάνονται τη ζωή με τον ίδιο τρόπο, στοιχεία τα οποία καθρεφτίζουν κατ’επέκταση την διαφορετικότητα στην ίδια την κοινωνία.
Οι εκπαιδευτικοί επομένως καλούμαστε στην καθημερινή μας πραγματικότητα να αντιπαραβάλλουμε αυτόν τον μεγάλο όγκο αρνητικών δεδομένων με το μόνο κοινό χαρακτηριστικό των μαθητών μας-το γεγονός ότι είναι παιδιά. Παιδιά που όμως έχουν ξεχάσει πως είναι παιδιά, έχουν ξεχάσει να παίζουν, έχουν ξεχάσει τί σημαίνει ξεγνοιασιά διότι είναι επιφορτισμένα με ατελείωτες σχολικές υποχρεώσεις (και όχι μόνο).
Είναι αυτή ακριβώς η πραγματικότητα η οποία υπογραμμίζει την ανάγκη αλλά και την σπουδαιότητα της δημιουργίας, ενός παιδαγωγικού κλίματος ευχαρίστησης και εμπιστοσύνης, ενός φιλικού μαθησιακού περιβάλλοντος πλούσιου σε ερεθίσματα, στα πλαίσια του οποίου οι μαθητές δημιουργούν, μαθαίνουν να συνεργάζονται, μοιράζονται ιδέες και συναισθήματα, γεγονός το οποίο ενεργοποιεί τον ενθουσιασμό τους, βοηθά να διατηρείται αμείωτο το ενδιαφέρον τους ικανοποιώντας την ανάγκη τους να νιώσουν παιδιά, προκειμένου αυτοί να συμμετέχουν ενεργητικά στη διαδικασία διδασκαλίας-μάθησης χωρίς την αγωνία του λάθους, αναπτύσσοντας έτσι θετική στάση απέναντι στην αγγλική γλώσσα. Αυτόακριβώςτοπλαίσιολειτουργίαςτοεξασφαλίζειτο Magic Book 2 (create a relaxing non-threatening atmosphere within a story based context).
Παιχνίδι και παιδικά βιώματα
Κατά την Smilanski (1968, στο Παπαδόπουλος, 2013: 91), το θεατρικό παιχνίδι αποτελεί την πρώτη παιγνιώδη βιωματική και ψυχοκοινωνική θεατρική εμπειρία των παιδιών. Η βάση του θεατρικού παιχνιδιού είναι το αυθόρμητο, κοινωνικό και δραματικό παιχνίδι (Moreno 1946, Slade 1968, στο Παπαδόπουλος: 90) που παίζουν τα μικρά παιδιά, δίχως την παρουσία κάποιου ενήλικα, στο δωμάτιό τους, στην αυλή του σπιτιού τους, στο πεζοδρόμιο, στην είσοδο της πολυκατοικίας και όλα αυτά πριν ακόμα από τη φοίτησή τους στο νηπιαγωγείο. Τα παιδιά αυτοσχεδιάζουν, αυτοεκφράζονται, εμπνέονται, υποδύονται ρόλους αλλάζοντας ή διατηρώντας την ταυτότητά τους στα πλαίσια της παρέας, αναπτύσσουν διαφωνίες και προσπαθούν να τις επιλύσουν, ή απλά αδιαφορούν, αλλά πάντως δημιουργούν και κοινωνικοποιούνται. Το παιχνίδι επομένως λειτουργεί ως εργαλείο εξασφάλισης κινήτρων μάθησης και είναι αυτό που θα αναδείξει κατά τη διαδικασία διδασκαλίας-μάθησης εκείνα τα στοιχεία που ενώνουν και όχι αυτά που διαχωρίζουν τους μαθητές.
Το θέατρο ως μορφοπαιδευτικό αγαθό στην εκπαίδευση
‘Tο θέατρο ως παραστατική τέχνη, σύζευξη περισσοτέρων μορφών καλλιτεχνικής δημιουργίας, επικοινωνιακό σύστημα και παιδαγωγικό μέσο, βρίσκεται στο επίκεντρο των εκπαιδευτικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων με τις οποίες ο πολιτισμός κάνει την παρουσία του στην σχολική κοινότητα (Γραμματάς 2013: 23). Οι πολλαπλές μορφές και οι τρόποι έκφρασής του (παιχνίδι και happening, αναλόγιο και παράσταση), οι διαφορετικοί στόχοι του (διδακτική μεθοδολογία και ψυχική αποφόρτιση, πρόκληση ενδιαφέροντος και αισθητική απόλαυση) το αναδεικνύουν σε κατεξοχήν φορέα των πολιτιστικών και παιδαγωγικών δραστηριοτήτων που εντάσσονται μέσα στην ίδια την εκπαιδευτική διαδικασία (μάθημα στη σχολική τάξη) ή πλαισιώνουν οποιαδήποτε ευχάριστη, ψυχαγωγική, επετειακή εκδήλωση (Σχολική γιορτή). Το θέατρο καλλιεργεί ψυχοπνευματικά τους μαθητές, αναπτύσσει ολοκληρωμένα την προσωπικότητά τους (Γραμματάς 2013: 24), ενισχύει την ικανότητα αυτοέκφρασης τους.
Το θεατρικό παιχνίδι και οι θεατρικές τεχνικές αποτελούν μια ψυχοπαιδαγωγική και καλλιτεχνική-θεατρική διαδικασία και μέθοδο, που δίνει την ευκαιρία στα παιδιά να παίζουν και να επικοινωνούν στην ομάδα με βάση τις ανάγκες τους, κινητοποιώντας την έμπνευση ιδεών και τη φαντασία τους, και ιδιαίτερα μέσω της σωματικής τους έκφρασης, να αναπαριστούν σε θεατρικό ρόλο καταστάσεις αυτοσχέδιες και εφήμερες (Παπαδόπουλος (2010: 30).
Το θεατρικό παιχνίδι και οι θεατρικές τεχνικές αποτελούν ‘δημιουργικό συμβάν’, ένα τρόπο να επικοινωνούμε και μέσα από τα αισθήματά μας, γεγονός το οποίο συμβάλει στην εξελικτική πορεία του παιδιού, γιατί δίνει άμεσες ευκαιρίες για δημιουργική έκφραση, τις οποίες δεν παίρνει από άλλες παιδαγωγικές πρακτικές. Με το θεατρικό παιχνίδι το παιδί δημιουργεί συλλογικά, χωρίς έντονους ανταγωνισμούς, μέσα σε έναν χώρο όπου η συμπεριφορά του δε γίνεται αντικείμενο αξιολόγησης, κριτικής και απόρριψης. (Κουρετζής, 2013: 39)
Ομολογουμένως, οφείλουμε ως εκπαιδευτικοί να εκτιμούμε πάντα την καταλληλότητα των συνθηκών, των ρυθμών πριν προβούμε στην αξιοποίηση της ικανότητας των παιδιών να παίζουν. Θεωρώ πως είναι σημαντικό, όταν κάνουμε κάτι, να έχουμε λόγο για να το κάνουμε. Να έχουμε δηλαδή κάτι που θέλουμε να πούμε. Να υπάρχει ένα νόημα για την πράξη μας. Το MagicBook 2 μέσα από 10 ιστορίες κοινωνεί 10 διδάγματα στους μαθητές. Το παιχνίδι ρόλων (roleplaying) εξασφαλίζει με άρτιο τρόπο την εμπέδωση αυτών των διδαγμάτων βιωματικά. Ό,τι κάνουμε, πρέπει να έχει νόημα για τα παιδιά, διότι αν δεν έχει, μετατρέπεται σε ένα αγχωτικό μάθημα. Αυτό προσπαθώ να κοινωνήσω και στους μαθητές μου. Και φυσικά δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι όλα αυτά μπορούν να εφαρμόζονται καθημερινά. Κάτι τέτοιο θα οδηγούσε στην πλήρη εξάντληση μας ως εκπαιδευτικών. ‘Τόσο όσο’ θεωρώ ότι είναι η φράση που θα βοηθήσει τον καθένα από εμάς να αποφασίσει για την συχνότητά που τον εξυπηρετεί να αναδιατάσσει τα δεδομένα του.
Παιχνίδι ρόλων (roleplaying)
Το παιχνίδι ρόλων αποτελεί μία από τις θεατρικές τεχνικές όπως σωματοποίηση, παγωμένη εικόνα, παντομίμα, αυτοσχεδιασμός, ‘καρέκλα’ αποκαλύψεων, τις οποίες μπορούμε οι εκπαιδευτικοί να αξιοποιούμε στη διαδικασία διδασκαλίας της Αγγλικής γλώσσας ανεξάρτητα από την ηλικία των μαθητών μας.
Το τρέχον σχολικό έτος χρησιμοποιώ το roleplaying με ένα τμήμα της Γ τάξης. Η ομάδα στόχος αποτελείται από 22 μαθητές, 8 κορίτσια και 14 αγόρια. To εν λόγω τμήμα αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα mixedabilityclass καθώς σε αυτό ενυπάρχουν μαθητές με διαφορετικό μαθησιακό προφίλ, διαφορετικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας, τρεις με αποκλίνουσα/παραβατική συμπεριφορά, δύο αλλόγλωσσοι. Στη αρχή του σχολικού έτους αφιερώσαμε αρκετές διδακτικές ώρες σε θεατρικό παιχνίδι σε μια προσπάθεια καλύτερης γνωριμίας των μαθητών μεταξύ τους και διαμόρφωσης της αίσθησης της ομάδας μέσα στο τμήμα, μια προσπάθεια η οποία αν και υπήρξε χρονοβόρα, ωστόσο είχε αποτέλεσμα. Στο τέλος κάθε ενότητας και πάντα σε εθελοντική βάση δοκιμάζουμε χορωδιακά να επαναλαμβάνουμε τους διαλόγους της κάθε ιστορίας και συζητούμε το νόημα που θέλει να μας περάσει η ιστορία. Μετά από διαλογική συζήτηση με τους μαθητές, φτιάχνουμε στην τάξη μικρές κατασκευές/ζωγραφιές και όποιοι επιθυμούν και έχουν τη δυνατότητα, φέρνουν από το σπίτι μικροαντικείμενα προκειμένου να στήσουμε το σκηνικό μέσα στην τάξη. Οι ρόλοι δίνονται ανάλογα με την εκδήλωση ενδιαφέροντος. Αν υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για τον ίδιο ρόλο, οι μαθητές ψηφίζουν εάν θα δοθεί σε όλους τους ενδιαφερόμενους ή εάν θα τραβήξουμε κλήρο. Τους διστακτικούς μαθητές τους εμπλέκω σε ρόλους πλήθους, σκέψης κλπ.
Το παιχνίδι ρόλων (roleplaying) δίνει την ευκαιρία στους μαθητές να λειτουργήσουν ομαδοσυνεργατικά, να καλλιεργήσουν τις εκφραστικές και δημιουργικές τους δεξιότητες μετατρέποντας έτσι την εκμάθηση της αγγλικής γλώσσας σε μια συναρπαστική γλωσσική εμπειρία, η οποία επιτρέπει στους μαθητές να προσεγγίσουν την ανάπτυξη της γλωσσικής ευχέρειας πολυαισθητικά. Συγκαταλέγεται στις παιδαγωγικές πρακτικές τις οποίες προωθεί το ΠΕΑΠ και οι οποίες αποβλέπουν στην ανάπτυξη του σεβασμού για τον εαυτό και τον Άλλο, στην αγάπη για την αγγλική γλώσσα, καθώς και στην ανάπτυξη της κοινωνικότητας και εν τέλει στην αφύπνιση της δημιουργικής έκφρασης μέσω της αγγλικής γλώσσας. Στο πλαίσιο της σύγχρονης γλωσσοπαιδαγωγικής και μαθησιοκεντρικής προσέγγισης (learningbydoingapproach),την οποία εξασφαλίζει το ΠΕΑΠ, το παιχνίδι ρόλων ενισχύει την ανάπτυξη θετικής στάσης των μικρών μαθητών απέναντι στην αγγλική γλώσσα και προάγει την ανάπτυξη ψυχοκινητικών δεξιοτήτων.
Με όχημα τις περιστάσεις επικοινωνίας τις οποίες προσφέρουν οι 10 ενότητες του MagicBook 2 για την αξιοποίηση της θεατρικής τεχνικής roleplaying, και οι οποίες αποτελούν ιδιαίτερα δυναμικά γλωσσικά περιβάλλοντα (Παπαδόπουλος, 2010: 148), οι μαθητές παράγουν προφορικό λόγο μέσα από την ανάπτυξη της βιωματικής και συνεργατικής μάθησης. Οι μαθητές εμπλέκονται σε πραγματικές καταστάσεις επικοινωνίας, δημιουργούν, μαθαίνουν να συνεργάζονται, μοιράζονται ιδέες και συναισθήματα, καλλιεργούν κριτική και δημιουργική σκέψη, γεγονός το οποίο συμβάλει στην ανάπτυξη αυτοπεποίθησης και στην επίτευξη αυτονομίας στη μάθηση, προκειμένου να αντιληφθούνε την αγγλική γλώσσα όχι μόνο ως ένα επικοινωνιακό εργαλείο αλλά και ως ένα εργαλείο για την ανάπτυξη ιδεών και αξιών. Διαμορφώνοντας βάσεις για την περαιτέρω γλωσσομάθεια των μαθητών και αναπτύσσοντας αφενός κίνητρα για την εκμάθηση της Aγγλικής γλώσσας και αφετέρου δεξιότητες που αφορούν κυρίως στον προφορικό λόγο, η γλώσσα αντιμετωπίζεται ως κοινωνική πρακτική και η μάθηση επιτελείται μέσω της διάδρασης (interactivelearning).
Κάνοντας πράγματα με ενδιαφέρον τρόπο, μεταφέροντας τις γνώσεις και τις ικανότητές τους από ένα περιβάλλον και προσαρμόζοντας τα σε ένα διαφορετικό- βγάζοντας δηλαδή κάτι έξω από το οικείο του περιβάλλον και κάνοντάς το να λειτουργήσει σε ένα άλλο, το MagicBook 2 δίνει την ευκαιρία στους μαθητές να λειτουργήσουν αποτελεσματικά σε διαφορετικές καταστάσεις και περιστάσεις επικοινωνίας με roleplaying (interactingwithpeers), να χρησιμοποιούν αποτελεσματικά τη γλώσσα στόχο (σε προσομοίωση) όπως ομιλείται σε συνήθεις περιστάσεις διαπροσωπικής επικοινωνίας, μεταφέροντας κατ’ αυτόν τον τρόπο αυτό που έμαθαν στη δική τους πραγματικότητα. (Οι Ξένες Γλώσσες στο Σχολείο, 2011: 61)
Οι μαθητές παύουν να είναι παθητικοί δέκτες της νέας γνώσης. Αντιθέτως, εμπλέκονται πιο ενεργητικά στη διαδικασία διδασκαλίας-μάθησης της αγγλικής γλώσσας. Μπαίνουν στη διαδικασία της μάθησης με προσωπικό ενθουσιασμό και θέληση, μαθαίνουν πολύ πιο γρήγορα και κατανοούν βαθύτερα από ότι εάν αναγκαστούν να το κάνουν. (Woolland, 2010: 49) Ο χαρακτήρας του μαθήματος γίνεται περισσότερο μαθητοκεντρικός.
Εξάλλου, όταν το διδακτικό υλικό συσχετίζεται άμεσα με την πραγματική ζωή, η εκμάθηση της αγγλικής γλώσσας εξελίσσεται σε μια ευχάριστη, αυτόματη και σχετικά εύκολη διαδικασία και η νέα γνώση αποθηκεύεται στην μνήμη για μεγάλο χρονικό διάστημα. (Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών. Τόμος Β, 2011:35) Αυτό με τη σειρά του επιτρέπει να ισχυροποιηθούν οι γνώσεις και οι δεξιότητες κάθε μαθητή και δίνει τη δυνατότητα στον καθένα να συνειδητοποιήσει την ιδιαιτερότητα της δικής του προσέγγισης και των δικών του στρατηγικών μάθησης. (Meirieu P., La Pedagogie entre le dire et le faire, ESF Paris, 1999. Στο Σφυρόερα, 2004: 40-41)
Διαπιστώσεις – Συμπεράσματα
Λαμβάνοντας πάντα υπόψη την ατομικότητα κάθε παιδιού, διαπιστώνει κανείς ότι η εμπλοκή των παιδιών σε δραματικά περιβάλλοντα εξασφαλίζει μια πιο ενεργό συμμετοχή αυτών στη μάθηση. Τους οδηγεί σε μια κατάσταση βιωματική καθώς ζούνε γεγονότα μέσα από ρόλους. Το παιχνίδι ρόλων συντελεί στην επίτευξη τόσο των γενικών παιδαγωγικών όσο και των επιμέρους γνωστικών στόχων τους οποίους υπηρετεί το ΠΕΑΠ.
Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι το παιχνίδι ρόλων στη διαδικασία εκμάθησης της αγγλικής γλώσσας συμβάλλει στην ‘καθιέρωση ενός αποτελεσματικού γλωσσικού περιβάλλοντος στη σχολική τάξη καθώς δίνει έμφαση στη χρήση της γλώσσας, και, επομένως, στην ανάπτυξη της επικοινωνιακής ικανότητας των παιδιών βοηθώντας τα να χρησιμοποιούν το λόγο σε κάθε περίσταση με δημιουργικό και στοχαστικό τρόπο. Επιπλέον, ενθαρρύνει την πολυμορφία σε τρόπους έκφρασης, δίνει την ευκαιρία στα παιδιά να παίξουν πραγματικά, να εκδηλώσουν προσωπικές ανάγκες και παρορμήσεις χωρίς την αγωνία οποιασδήποτε κριτικής.’ (Παπαδόπουλος 2007: 221)
Αυτή η διαπίστωση καταδεικνύει ότι το θέατρο γενικά αποτελεί ένα σημαντικό όχημα, μια κινητήριο δύναμη για την αυτοενθάρρυνση της δημιουργικότητας των μικρών μαθητών. ‘Στοχεύει στην ψυχαγωγία, τη συναισθηματική και ψυχοκινητική ανάπτυξη και αισθητική καλλιέργεια του παιδιού. Με βασική προτεραιότητα την απόλαυση του παιχνιδιού, αποσκοπεί στην ανάπτυξη της φαντασίας, την καλλιέργεια της επικοινωνίας στη ομάδα και στην κατανόηση της κοινωνικής πραγματικότητας. Προτάσσει, λοιπόν, την ευχαρίστηση, τον αυθορμητισμό και την ανάπτυξη της κοινωνικής ευαισθησίας και, καταυτόν τον τρόπο καθίσταται εξαιρετικό παιδαγωγικό μέσο.’(Παπαδόπουλος, 2007)
Βιβλιογραφία
Γραμματάς, Θ., (2013), Το θέατρο ως μορφοπαιδευτικό αγαθό στην εκπαίδευση και την κοινωνία, ΥΠΘΠΑ, Αθήνα
Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών. Βασικό επιμορφωτικό υλικό, Τόμος Β: Ειδικό Μέρος ΠΕ06 Αγγλικών (Μάιος 2011), Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα.
Οι Ξένες Γλώσσες στο Σχολείο. Οδηγός του Εκπαιδευτικού των Ξένων Γλωσσών, (2011), Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα.
Παπαδόπουλος. Σ, (2007), Με τη γλώσσα του θεάτρου, Κέδρος, Αθήνα
Παπαδόπουλος, Σ. (2010). Παιδαγωγική του Θεάτρου. Έκδοση Α, Σ. Π. Παπαδόπουλος, Αθήνα.
Σφυρόερα, Μ. (2004). Διαφοροποιημένη Παιδαγωγική. Εκπαίδευση Μουσουλμανόπαιδων 2002-2004. Κλειδιά και Αντικλείδια, ΥΠΕΠΘ, Αθήνα.
Meirieu, P. (1999) LaPedagogieentreledireetlefaire. Στο Σφυρόερα, Μ. (2004). Διαφοροποιημένη Παιδαγωγική. Εκπαίδευση Μουσουλμανόπαιδων 2002-2004. Κλειδιά και Αντικλείδια, ΥΠΕΠΘ, Αθήνα.
Woolland, B. (2010). Teaching Primary Drama,pp.107-108, 142.
