ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ.

Η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ :

Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΗΧΟΣ ΤΗΣ ΣΙΩΠΗΣ, ΣΤΗ Β ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ.

                                               ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ ΜΑΡΙΑ, ΜΟΥΣΙΚΟΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ

Η εργασία αυτή διαμορφώθηκε με αφετηρία την αναγκαιότητα ενιαιοποίησης της σχολικής γνώσης. Η γνώση αποκτάται πιο γρήγορα και διατηρείται στη μνήμη για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα όταν δομείται σε ένα πλαίσιο στο οποίο οι ιδέες συνδέονται (Ellis & Fouts, 2001). Η διαθεματικότητα « ξεκινά από ένα κεντρικό θέμα και προχωρά με τον προσδιορισμό των εννοιών που σχετίζονται με το θέμα, καθώς και των δραστηριοτήτων που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν»

(Beane, 1997:95). Τα διαθεματικά προγράμματα είναι μαθητοκεντρικά, κοινωνικο – κεντρικά, προωθούν την ενιαιοποίηση σε πολλά επίπεδα (δραστηριότητες νου και χεριού, δηλωτικής και διαδικαστικής γνώσης, θεωρίας και πράξης).

Με βασική αρχή την διαθεματικότητα και την ενιαιοποίηση της σχολικής γνώσης συνδυάστηκαν η λογοτεχνία, με τη μουσική και το θέατρο.

Η λογοτεχνία εντάσσεται στα Προγράμματα Σπουδών της Ελληνικής Γλώσσας.

Στο Δ.Ε.Π.Π.Σ.(2002), η Γλώσσα γίνεται με τη βοήθεια της Λογοτεχνίας «όχημα και αποτέλεσμα αισθητικής καλλιέργειας»(2002:3), ενώ η Λογοτεχνία, έχει ως βασικό στόχο την εξοικείωση των μαθητών με το βιωματικό λόγο.

Στα Α.Π.Π.Σ. της Ελληνικής Γλώσσας που ακολουθούν το Διαθεματικό, ως κύριοι σκοποί της επαφής των μαθητών της Α΄ και Β΄ τάξης με αισθητικά καταξιωμένα λογοτεχνικά κείμενα αναφέρονται η εξοικείωση με το εξωσχολικό βιβλίο και η ενθάρρυνσή τους να αναπτύξουν τη δημιουργική τους φαντασία (2004:41), ενώ κρίνεται για πρώτη φορά σκόπιμη η μερική αποσύνδεση της διδασκαλίας λογοτεχνικών κειμένων από τη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος και προτείνεται η σύνδεση με το παιχνίδι, τη ψυχαγωγία, την καλλιέργεια του συναισθήματος και  την Αισθητική Αγωγή(2002).

Η μουσική είναι η ιερή κληρονομιά του Απόλλωνα. Χάρη σε αυτή ο χρόνος, ο χώρος και ο ήχος βρίσκονται πειθαρχημένα, εξειδανικευμένα και μεταμορφωμένα σαν από θαύμα. Η χαρά, η λύπη και ο πόνος εναλλάσσονται αριστοτεχνικά,  ενώ η αγάπη, η θέληση, ο ηρωϊσμός αποκαλύπτονται με πολύ μεγαλοπρέπεια. Εκείνος που θα αισθανθεί ολοκληρωτικά τη μουσική θα νοιώσει τον εαυτό του απολυτρωμένο από τις δοκιμασίες της ζωής (Πατσαντζόπουλος, 2008). Ο ήχος ως βασικό συστατικό της μουσικής εκφράζει διάθεση. Ξυπνά τις αισθήσεις, δίνει το ύφος στις πράξεις των ανθρώπων, χρωματίζει το λόγο ή τη σιωπή. Δηλώνει ένα συμβάν και το οριοθετεί  χρονικά. Έτσι ο ήχος επαληθεύει αυτά που συμβαίνουν.

Το θέατρο στην εκπαίδευση – εκπαιδευτικό δράμα είναι μέσο δεν είναι σκοπός. Σκοπός του σχολικού θεάτρου δεν είναι η δημιουργία ηθοποιών ή θεατρικών συγγραφέων αλλά η αναζήτηση μέσω της θεατρικής εμπειρίας ευαισθησιών που μόνο μέσα από το θέατρο ανιχνεύονται (Γεωργουσόπουλος, 1994).Χρησιμοποιώντας το εκπαιδευτικό δράμα δίνεται έμφαση στη διαδικασία, στη δράση, και όχι  στο προϊόν, με σκοπό την ολόπλευρη προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη των συμμετεχόντων καθώς και την αποτελεσματική αφομοίωση της γνώσης μέσα στο κοινωνικό της πλαίσιο (Λάζου, 2005).

Συνδυαζόμενα επομένως η μουσική, το θέατρο και η λογοτεχνία μπορούν να αποτελέσουν αντισώματα, για να προστατέψουν και να αποτρέψουν την ισοπεδωτική επιδημία της άκριτης υιοθέτησης της τεχνολογικής λογικής που οδηγεί στην αφυδάτωση της φαντασίας με συνεπακόλουθο την αδρανοποίηση της ικανότητας έκφρασης και των δημιουργικών ικανοτήτων των μαθητών. Μία ιστορία (ή ένα παραμύθι ), ή ένα λογοτεχνικό κείμενο μπορεί να γίνει σημαντικό διδακτικό εργαλείο ιδιαίτερα όταν επενδύεται με μουσική. Η ιστορία προσφέρει το πλαίσιο δράσης, ενώ η μουσική προσδιορίζει και μεγεθύνει το συναίσθημα και ενεργοποιεί στον δέκτη πολλαπλά κανάλια πρόσληψης της εμπειρίας (Ετμεκτσόγλου, 2002).

Η ιδιαιτερότητα του συνδυασμού ιστορίας – μουσικής – παραστασιοποίησης ως διδακτικού εργαλείου είναι ότι συμβάλλει σε μάθηση που αντέχει σε χρόνο  εμπλέκει και ενεργοποιεί τον μαθητή ως ολότητα, με νου, σώμα,  και συναίσθημα, αλλά και ως μέλος μιας κοινωνίας (Travers – Elliot– Kratochwill, 1993).

ΜΑΓΙΚΟΣ ΗΧΟΣ ΤΗΣ ΣΙΩΠΗΣ

ΣΤΑΔΙΟ 1^Ο : Προγραμματισμός διδακτικών στόχων και δραστηριοτήτων

Από την αρχή της σχολικής χρονιάς, επιλέγεται το παραμύθι καθώς και τα τραγούδια που θα διδαχτούν τα παιδιά, από  τα οποία τα περισσότερα ανήκουν στην ύλη του μουσικού μαθήματος για τη Β΄ τάξη. Βασικός στόχος είναι η διαφορετική προσέγγιση ενός βιβλίου – παραμυθιού,  η επαφή των μαθητών με αυτό και η συμμετοχή όλων στην διαμόρφωση ενός παραμυθιού και τη  μετατροπή του από απλή ιστορία σε μουσικοκινητικό δρώμενο. Έννοιες όπως η διαφορετικότητα, η πολυπολιτισμικότητα, ο πόλεμος και η ειρήνη, η μετανάστευση, η οικονομική κρίση, οι διαπροσωπικές σχέσεις, τα συναισθήματα, η φιλία, η αποδοχή του ξένου, του άλλου, του διαφορετικού αναδεικνύονται με όχημα τη γλώσσα της μουσικής, της κίνησης, του θεατρικού παιχνιδιού και της αφήγησης. Οι μαθητές βιώνουν και κατανοούν τον λόγο και τη σιωπή, τον ήχο και τη παύση, τις λέξεις της γλώσσας και τις λέξεις της ψυχής, που είναι τα συναισθήματα. Επιπλέον, αυτοσχεδιάζουν, αφηγούνται, φτιάχνουν δικούς τους στίχους, συμμετέχουν ενεργά, χρησιμοποιούν νου, ψυχή και σώμα με στόχο την χαρά της δημιουργίας, τη συνεργασία, την καλλιέργεια της φαντασίας.

ΣΤΑΔΙΟ 2^Ο : Διεξαγωγή δραστηριοτητών, υλοποίηση, δράση

Περίληψη της ιστορίας του παραμυθιού

Πρωταγωνιστής της ιστορίας είναι ο Σολασί, που ζει στη χώρα της Αλαλίας, μαζί με τη μητέρα του τη Ντορελά. Οι κάτοικοι αυτοί της χώρας είναι γεννημένοι στη σιωπή, δεν μιλούν, αλλά εκφράζονται παίζοντας μουσικά όργανα. Όταν έρχεται ο πόλεμος στη χώρα της Αλαλίας, ο μικρός Σολασί αναγκάζεται να μεταναστεύσει στη χώρα της Λαλιάς, στη χώρα των Φλύαρων. Εκεί  οι νόμοι απαγορεύουν τη μουσική και τα τραγούδια .Ο μικρός Σολασί, πρέπει να πάει σχολείο, να μην γίνει αποδεκτός, να μην μπορεί να εκφράσει τα συναισθήματά του παίζοντας το αγαπημένο του όργανο. Όταν έρχεται η οικονομική κρίση στη χώρα της Λαλίας, η μουσική και ο Σολασί με βοηθό την Ελπίδα θα χαρίσουν την ευτυχία και το χαμόγελο στα πρόσωπα των Φλύαρων.

ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ – ΔΡΑΣΗ

Η αφήγηση του 32σέλιδου παραμυθιού ξεκίνησε τον Μάρτιο. Για τέσσερις εβδομάδες οι μαθητές διάβαζαν σιγά-σιγά την ιστορία, γίνονταν συζήτηση και ελεύθερη δραματοποίηση των σκηνών. Η δραματοποίηση των σκηνών έγινε με τους παρακάτω τρόπους :

1. με αυτοσχεδιαζόμενες χορευτικές κινήσεις ως ανταπόκριση σε αποσπάσματα μουσικής είτε ατομικά, είτε σε ζευγάρια είτε σε ομάδες.
2. με υποκινούμενες κινήσεις από την εκπαιδευτικό η οποία επιλέγει μια ιδέα ή μια σειρά χορευτικών κινήσεων και ενθαρρύνει τα παιδιά να κινηθούν με συγκεκριμένο τρόπο  και μέσα από την κίνηση να εκφράσουν κάποιο συναίσθημα ή να περιγράψουν ένα γεγονός.
3. με παντομίμα.
4. με διάλογο μεταξύ των παιδιών ηθοποιών.

ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΠΕΝΔΥΣΗ – ΔΡΑΣΗ

1.      Ο εκπαιδευτικός δημιουργεί την ομάδα της ορχήστρας, την ομάδα των Άλαλων -  χορωδών, των Φλύαρων – ηθοποιών και την ομάδα των αφηγητών του έργου.

2.      Τα παιδιά τραγουδούν χορωδιακά κομμάτια, που έχουν δουλέψει από την αρχή της χρονιάς και συνδέονται με το κείμενο, είτε έχοντας αφορμή μια λέξη είτε ταιριάζοντας το τραγούδι και τους στίχους του με το περιεχόμενο της εκάστοτε σκηνής του παραμυθιού.

3.      Τα τραγούδια συνοδεύονται από ομάδα μαθητών που παίζουν κρουστά όργανα (μεταλλόφωνα, κουδουνάκια, ταμπουρίνο, μαράκες, ξυλάκια, καμπάνα, πιατίνια). Η εκπαιδευτικός συνοδεύει καθ’ όλη τη διάρκεια του παραμυθιού στο πιάνο.

4.      Η εκπαιδευτικός μαζί με τους μαθητές χωρίζουν το κείμενο σε 8 επεισόδια.

5.      Οι μαθητές επιλέγουν την ομάδα στην οποία θέλουν να συμμετέχουν. Έχοντας εμπειρία απ’ όλες τις δραστηριότητες, επιλέγουν συνειδητά και πετυχημένα. Έτσι δημιουργείται η ομάδα της ορχήστρας, η ομάδα των Άλλαλων – χορωδών, των Φλύαρων -  ηθοποιών και η ομάδα των αφηγητών.

ΣΤΑΔΙΟ 3^Ο : ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΟΥΣΙΚΟΚΙΝΗΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ

ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 1^Ο : ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΗΣ ΑΛΑΛΙΑΣ

$1·        3 φορές χτυπάει το καμπανάκι για να σηματοδοτήσει την αρχή του έργου.

$1·        Τα μεταλλόφωνα παίζουν, ανεβοκατεβαίνοντας από τις ψηλές στις χαμηλές νότες και αντίστροφα για να μεταφέρουν το κοινό στον ονειρικό κόσμο του παραμυθιού.

$1·        Αρχίζει η αφήγηση και παράλληλα ακούγεται μουσική υπόκρουση στο πιάνο – L’ aprèsmidi, (κινηματογραφική μουσική), συνθέτης YannTeiersen. Οι Άλαλοι – χορωδοί μπαίνουν στο χώρο σε ελεύθερο αυτοσχεδιασμό.

ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 2^Ο : ΣΟΛΑΣΙ – ΝΤΟΡΕΛΑ

Όσο προχωράει η αφήγηση, οι δύο πρωταγωνιστής αναπαριστούν τις λέξεις με παντομίμα. Όταν αναφέρεται το προβατάκι του Σολασί, οι χορωδία τραγουδά το παιδικό τραγούδι  - Προβατάκια – (Π. Ματέυ). Η μητέρα εμφανίζεται και παίζει μια θλιμμένη μελωδία. Τα πιατίνια με το τύμπανο χτυπούν μαζί και προμηνύουν τον πόλεμο που έρχεται. Ακολουθεί τραγούδι σε στίχους που έχουν δημιουργήσει οι ίδιοι μαθητές βασισμένο σε μελωδία από παιδικό τραγούδι των βιβλίων μουσικής της B΄ τάξης.

ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ 3^Ο – 4^Ο : ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ – ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΗΣ ΛΑΛΙΑΣ

Οι σιωπηροί – χορωδοί κινούνται προς τη νέα χώρα θλιμμένοι και σκυφτοί, ενώ παράλληλα ο Σολασί  με τη μητέρα του  μαζεύουν τις βαλίτσες τους και κρύβουν τα μουσικά τους όργανα, γιατί στη νέα χώρα απαγορεύονται ρητά (μουσική συνοδεία στο πιάνο, L’ Apresmidi). OΣολασί εγκαταλείπει  τη πατρίδα του και ένα βάρος νοιώθει στη μικρή μουσική του καρδιά (τραγούδι – Άγγελοι – Νικολακοπούλου, Lesendric). Ακολουθεί συνάντηση των πρωταγωνιστών με τους πρώτους Φλύαρους που του υποδέχονται καχύποπτα και αρνητικά.

ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ 5^Ο – 6^Ο : ΣΧΟΛΕΙΟ – ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ – ΕΛΠΙΔΑ

Με το τραγούδι  - Η καμπάνα του σχολείου μας -  σε στίχους των παιδιών και βασισμένο σε γνωστή παιδική γερμανική μελωδία, ξεκινάει το επεισόδιο με τη σκηνή στο σχολείο. Ακολουθεί διάλογος δασκάλου και μαθητών (διασκευασμένος και εμπλουτισμένος από τους μαθητές). Κανείς δε δέχεται να καθήσει με το Σολασί , ο οποίος υποφέρει, το κεφάλι γεμίζει λέξεις και αριθμούς, ενώ οι σκέψεις του πετούν νοσταλγικά στην πατρίδα του. Στο διάλειμμα, τα παιδιά τον διώχνουν από τη παρέα τους και εκείνος στεναχωρημένος φεύγει από το σχολείο, ψάχνει στη βαλίτσα του το κρυμμένο όργανό του, παίζει και γαληνεύει η ψυχή του (ακούγεται από τη χορωδία  - TangotoEvora, Τανγκό  της Νεφέλης). Η Ελπίδα είναι φλύαρη, αλλά ξέρει να σέβεται τη σιωπή. Μια μέρα ο Σολασί για να απαλύνει τον πόνο της, της παίζει μουσική – Lavittaebella, NicolaPiovani– και έτσι αναπτύσσεται φιλία μεταξύ τους. Ο ένας μαθαίνει νότες και ο άλλος λέξεις. Ακολουθεί τραγούδι σε στίχους των παιδιών πάνω στη μελωδία του Beethoven– Ύμνος στη χαρά – με συνοδεία της ορχήστρας.

ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ 7^Ο – 8^Ο : ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ – ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΛΕΞΕΙΣ ΕΝΩΜΕΝΕΣ

Η οικονομική κρίση έρχεται στη χώρα των Φλύαρων – ελεύθερος αυτοσχεδιασμός με μουσική υπόκρουση το  - Βαλς της Αμελί -. Οι άνθρωποι και  τα  παιδιά στη χώρα Λαλίας είναι δυστυχισμένοι, προβληματισμένοι και σκυθρωποί. Η Ελπίδα προτείνει στο δάσκαλο να αφήσουνε τον  Σολασί να διώξει τον πόνο της καρδιάς. Τραγουδώντας ο Σολασί τη Μελωδία της Ευτυχίας μαζί με τη χορωδία, οι φλύαροι μαθαίνουν σιγά – σιγά να τραγουδούν .Όλοι μαζί τραγουδούν αγκαλιασμένοι  - Ν’ αγαπάς , Θαλασσινός – και η παράσταση τελειώνει.

ΣΤΑΔΙΟ 4^Ο : ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

Ήταν μια μαγική παράσταση που γέμισε όλους, μαθητές, εκπαιδευτικούς και γονείς με χαρά, συγκίνηση και μνήμες για μια ζωή, Δύο τμήματα Β τάξης που είχαν προβλήματα επικοινωνίας και αντιπαλότητα μεταξύ τους, δέθηκαν και δημιούργησαν μαζί. Για μένα ήταν εμπειρία ζωής, που έμαθα από τους μαθητές μου, πήρα ενέργεια, υιοθέτησα πρωτότυπες ιδέες των παιδιών και μεταφέρθηκα μαζί τους στο φανταστικό τους κόσμο τους.

Με άξονα την ενιαιοποίηση και τη διαθεματικότητα,  ο λόγος, η μουσική και το θέατρο σαν ένα σώμα αποτέλεσαν το όχημα για τη διάχυση γνώσης, εμπειριών, δημιουργικότητας και χαράς από και προς στους μαθητές.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αργυρίου Μ., Μαγικός ήχος της σιωπής, εκδόσεις Διάπλαση, Αθήνα, 2007

Beane, J., Curriculum Intergration,  New York: Teachers College, 1997

Ellis,A. & Fouts, J. Interdisciplinary curriculum: the research base. MusiccEducatorsJournal. March, 2001

Ετμεκτσόγλου Ι., Το ζωντάνεμα του παραμυθιού με την μουσική και της μουσικής με το παραμύθι, Μουσική Εκπαίδευση: Πρακτικά 3^ου Συνεδρίου, Βόλος 28 – 30 Ιουνίου, Τεύχος 11, τόμος ΙΙΙ, 2002, σ.σ. 227-238

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Μουσικής Αγωγής, 2002

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Θεατρικής Αγωγής, 2002

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Πραγράμματος Σπουδών Λογοτεχνίας, 2002

Ματσαγγούρας, Η., Η Διαθεματικότητα στη Σχολική Γνώση. Εννοικεντρική Αναπαλαίωση και Σχέδια Εργασίας, Αθήνα: Eκδόσεις Γρηγόρη, 2006

Πατσαντζόπουλος, Κ., Πολιτιστικά Προγράμματα με έμφαση στη μουσική, Μουσική σε πρώτη βαθμίδα, Τεύχος 5^ο -6^ο, 2008